Πάμε για ούζο στου Τσιτσάνη...
H ατμόσφαιρα του ουζερί που είχε στη Θεσσαλονίκη ο συνθέτης στη διάρκεια της Κατοχής μεταφέρεται, μαζί με τα τραγούδια του, στη σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλ...

Πάμε για ούζο στου Τσιτσάνη...
H ατμόσφαιρα του ουζερί που είχε στη Θεσσαλονίκη ο συνθέτης στη διάρκεια της Κατοχής μεταφέρεται, μαζί με τα τραγούδια του, στη σκηνή του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος

Στιγμιότυπο από την παράσταση «Ουζερί Τσιτσάνης - Παύλου Μελά 22». Στην ένθετη φωτογραφία, ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης, στο μυθιστόρημα του οποίου βασίστηκε η παραγωγή του ΚΘΒΕ

Θεσσαλονίκη, πρώτο τρίμηνο του 1943. Κατοχή, Αντίσταση, γκέτο εβραϊκά, ταγματασφαλίτες, EAM, δολοφονίες, κατασκοπεία, πείνα, μα και ξέφρενα γλέντια, αλλά και έρωτες. Παντού όμως υπάρχουν και κάποιες ηλιαχτίδες: το «Ουζερί Τσιτσάνης» επί της Παύλου Μελά 22, με τον 28χρονο τότε Βασίλη Τσιτσάνη (στο νούμερο 21 ήταν η οικία του) να το λειτουργεί αλλά και να παίζει τη μουσική και τα τραγούδια του και - το κυριότερο - να συνθέτει, ενδεχομένως και τα καλύτερα κομμάτια του. Το Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος αποφάσισε να μεταφέρει όλες αυτές τις εικόνες, το κλίμα της εποχής, επί θεατρικής σκηνής, βασισμένο στο μυθιστόρημα «Ουζερί Τσιτσάνης» (εκδόσεις Κέδρος) του Γιώργου Σκαμπαρδώνη.

Μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής», ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης σημειώνει ότι η έρευνα για να συγκεντρωθεί το συγκεκριμένο υλικό των τετρακοσίων και πλέον σελίδων «άρχισε το 1993 με αφορμή το γεγονός ότι σύχναζα στο μπαρ όπου τότε λειτουργούσε το "Ουζερί Τσιτσάνης". Φυσικά όμως αγαπούσα πάντα το έργο του Βασίλη Τσιτσάνη. Αλλωστε μεγάλωσα μεταξύ Χαριλάου και Βούλγαρη, δίπλα στη γειτονιά όπου μεγάλωσε και η Ζωή Σαμαρά, γυναίκα του συνθέτη, και όπου για ένα διάστημα έζησε και ο Τσιτσάνης. Αυτό όμως που μ' ενδιέφερε ήταν να περιγράψω με λιτό και φευγαλέο τρόπο την εμπλοκή του Βασίλη Τσιτσάνη στην ιστορία. Πώς ένα νέο παιδί από τα Τρίκαλα, που βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη στη δίνη του B/ Παγκοσμίου Πολέμου και τις όποιες συνέπειές του - Κατοχή, Αντίσταση, EAM, ταγματασφαλίτες -, κατόρθωσε να δημιουργήσει». Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης μιλάει για έναν «ευγενή και βαθιά στοχαστή Βασίλη Τσιτσάνη. Είχε μια άλλη ευγένεια. Συλλογιζόταν και επεξεργαζόταν τις συνθέσεις του και κατόρθωσε να τις ανεβάσει σε ένα άλλο επίπεδο. Ο Βασίλης Τσιτσάνης ήταν σοφός. Είχε μάθει να στοχάζεται και να συλλογιέται. Μάλιστα, όπως έχω μάθει, δούλευε τόσο πολύ τα τραγούδια του, ώστε από το συνεχές παίξιμο μάτωνε ως τον αγκώνα του. Δεν ήταν ο δημιουργός της τυχαίας έμπνευσης. Ηταν αυτός που έστηνε παγίδα στην αγάπη. Δεν την περίμενε να έρθει».

Τη μουσική της παράστασης έγραψε η Ευανθία Ρεμπούτσικα, η οποία δήλωσε ότι «η μουσική που έγραψα δεν έχει σχέση με το λαϊκό τραγούδι και πολύ περισσότερο με το έργο του Βασίλη Τσιτσάνη, παρ' όλο που δηλώνω μεγάλη θαυμάστριά του. Εγώ έγραψα εννέα θέματα, "περάσματα" που συνδέουν τις σκηνές. Υπάρχουν περίπου 14 τραγούδια σε δύο και πλέον ώρες παράστασης. Θέλω να πιστεύω ότι η μουσική μου - φοξ τροτ, τανγκό, σουίνγκ και άλλα θέματα που μεταφέρουν το κλίμα της εποχής - δουλεύτηκε πολύ καλά. Και πρέπει να σημειώσω ότι μου αρέσει πολύ όταν μια θεατρική παράσταση έχει πολλή μουσική. Και τι μουσική... Αυτή του Τσιτσάνη, που την άκουγα συνεχώς όταν σπούδαζα μουσική στο Παρίσι».

Ο Γιώργος Σκαμπαρδώνης μιλάει για έναν συνθέτη «ανελέητο ως προς την τελειότητα. Σημειώστε ότι με άλλους συνεργαζόταν στα λαϊκά κέντρα και με άλλους στις ηχογραφήσεις των ίδιων τραγουδιών. Και αυτό επειδή ήθελε πάντοτε το καλύτερο. Τα τραγούδια του μας έχουν διαπεράσει. Με αυτά διασχίζουμε τόσες και τόσες δεκαετίες όταν γλεντάμε». Οσον αφορά το βιβλίο του «Ουζερί Τσιτσάνης», σημειώνει ότι «μ' ενδιέφερε να αποτυπώσω το κλίμα της εποχής και όχι να κάνω μια αγιογραφία. Με τη συνήθη αυθαιρεσία που μπορεί να έχει το προσωπικό βλέμμα ενός συγγραφέα - το δράμα μου είναι ότι δεν τον γνώρισα ποτέ προσωπικά - θέλησα να αποκαλύψω τον δημιουργό που μέσα στον ορυμαγδό της αγριότητας και του κυνισμού έπρεπε να προστατευτεί ώστε να καταθέσει το έργο του».

Για το κλίμα της εποχής μίλησε και η Ευανθία Ρεμπούτσικα. «Με συγκινούν τα τραγούδια του επειδή με μεταφέρουν σε μια άλλη Ελλάδα. Ισως επειδή όπως ζούμε σήμερα δεν μου αρέσει. Τότε υπήρχαν παρέες και γίνονταν πράγματα. Σήμερα υπάρχει μόνον η μοναξιά».

H παράσταση «Ουζερί Τσιτσάνης - Παύλου Μελά 22» του Γιώργου Σκαμπαρδώνη σε σκηνοθεσία Σωτήρη Χατζάκη ανεβαίνει από το ΚΘΒΕ στη Μονή Λαζαριστών - Σκηνή «Σωκράτης Καραντινός» (Κολοκοτρώνη 25-27, Σταυρούπολη, Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310 652.020 και 589.102). Διασκευή Γιώργος Σκαμπαρδώνης - Σωτήρης Χατζάκης. Τα σκηνικά - κοστούμια είναι της Ερσης Δρίνη, η χορογραφία της Ελενας Τοπαλίδου και στη διανομή, μεταξύ άλλων, παίρνουν μέρος οι Αντώνης Φραγκάκης, Αλέξανδρος Μούκανος, Ελένη Ουζουνίδου, Γιάννης Σαμσιάρης, Θωμάς Βούλγαρης, Μιχάλης Γούναρης, Δημήτρης Κολοβός, Γιάννης Ηλιόπουλος. Παραστάσεις Τετάρτη (18.00 και 21.00), Πέμπτη και Παρασκευή 21.00, Σάββατο (18.00 και 21.00) και Κυριακή (19.00). H παράσταση το καλοκαίρι θα περιοδεύσει, ενώ αναμένεται να παρουσιαστεί και στο Ηρώδειο.
ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΚΙΝΤΣΑΣ



Το ΒΗΜΑ, 06/02/2005 , Σελ.: C04
Κωδικός άρθρου: B14384C042
ID: 268022

Η αγριότητα της Ιστορίας
Μια «ξενάγηση» στην κατοχική Θεσσαλονίκη και στον μικρόκοσμο που κινείται γύρω από την ασκητική μορφή του Βασίλη Τσιτσάνη


ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ

Το μυθιστόρημα του...

Η αγριότητα της Ιστορίας
Μια «ξενάγηση» στην κατοχική Θεσσαλονίκη και στον μικρόκοσμο που κινείται γύρω από την ασκητική μορφή του Βασίλη Τσιτσάνη


ΝΤΙΝΟΣ ΣΙΩΤΗΣ

Το μυθιστόρημα του Γιώργου Σκαμπαρδώνη Ουζερί Τσιτσάνης κινείται σε δύο δρόμους. Ο ένας είναι πλάγιος και κρατάει με μπρίο τον ρυθμό, το τέμπο του δεύτερου δρόμου. Ο άλλος είναι ο κυρίως δρόμος, μια λεωφόρος ασφαλτοστρωμένη με δράση, κυνηγητό, έρωτα, αντίσταση, δολοφονίες, αυτοκτονίες, σαμποτάζ, κατασκοπεία μέσα σε ένα περιβάλλον πείνας, κακουχίας και κατοχής στη Θεσσαλονίκη τους πρώτους τρεις μήνες του 1943. Ακόμη, ο πλάγιος δρόμος είναι το υποβοηθητικό υποστήλωμα που ενεργοποιεί τον κανονικό δρόμο. Γύρω από το μπουζουκομάγαζο «Ουζερί Τσιτσάνης» περιστρέφεται η φανερή ζωή του αφηγητή Γιώργου Σαμαρά που είναι, υποτίθεται, κουνιάδος του Τσιτσάνη - ο πραγματικός κουνιάδος λέγεται Αντρέας Σαμαράς. Η κρυφή ζωή, ο δρόμος του κεντρικού ήρωα, ξεκινάει αφού κλείνει τα βράδια το ουζερί και χώνεται στη μαύρη νύχτα. Τότε ξεκινάει η αντιστασιακή αποστολή του 24χρονου Σαμαρά που, μαζί με την Εβραιοπούλα Εστρέα, πάνε στο ξυλουργείο του πατέρα του, κατεβαίνουν στο υπόγειο και αναλαμβάνουν δράση: εκείνος υπαγορεύει και εκείνη γράφει μηνύματα που αφορούν τις στρατιωτικές κινήσεις των Γερμανών. Τα μηνύματα αυτά ο Σαμαράς, που δεν είναι στην αντίσταση από ιδεολογία αλλά λόγω προσωπικής σχέσης με τον Δαπόντε που του έσωσε τη ζωή, φροντίζει να σταλούν στη Μέση Ανατολή προς περαιτέρω αξιολόγηση.

Ο Τσιτσάνης (Τσίλα τον αποκαλούν οι κολλητοί του), παντρεμένος με τη Ζωή, αδελφή του αφηγητή Γιώργου Σαμαρά και πατέρας ενός μικρού κοριτσιού, είναι μια παρουσία διστακτική, που όλο κρυφογράφει στιχάκια και συνθέτει. Μετά αρχίζει και τα παίζει στο μπουζούκι (σκρίνιο το λέει το όργανό του ο Τιτσάνης που με τον Σαμαρά είναι συνιδιοκτήτης του ουζερί). «Είναι ικανός να τον στήσουνε οι Γερμανοί στον τοίχο κι αυτός εκείνη την ώρα να σκέφτεται πώς θα κάνει την εκτέλεση τραγουδάκι» λέει στον αδελφό της η Ζωή. Μυστήριος και κλειστός, ο Τσίλας μετατρέπει κάθε βράδυ το ουζερί σε χώρο λυτρωτικής μυσταγωγίας και οι θαμώνες γίνονται κοπάδια από χαμένα πουλιά που μαγεύονται από το μπουζούκι του μεγάλου συνθέτη, ο οποίος υπάρχει όχι ως κεντρικός ήρωας αλλά ως σκιά, ως μια μοναχική φιγούρα υπεράνω όσων διαδραματίζονται γύρω του, αλλά όχι ανέγγιχτος. Τα καθημερινά οπωσδήποτε τον εμπνέουν και σε μια συζήτηση με τον θαυμαστή του Μουσχουντή, τον αρχηγό της Αστυνομίας Θεσσαλονίκης και μόνιμο θαμώνα του ουζερί, θα εκμυστηρευθεί: «Δεν ξέρω... μη νομίσεις ότι λέω μεγάλες κουβέντες... κοίτα... και στα τραγούδια... πιστεύω ότι... τα καλύτερα πράματα γράφονται όταν υπάρχει ζόρι... δες τώρα... μες στην Κατοχή...».

Η Αψίδα του Γαλερίου, την εποχή περίπου που διαδραματίζεται το «Ουζερί Τσιτσάνης». Από το λεύκωμα του Mats Lieberg «Θεσσαλονίκη 1944. Τα φωτογραφικά ντοκουμέντα του Jean Lieberg» των εκδόσεων University Studio Press

Ενα από τα ωραιότερα κεφάλαια του βιβλίου είναι το «Χρυσόψαρα και οβίδες», όπου περιγράφεται μια μάχη μεταξύ ελληνικού και γερμανικού στρατού, στα οχυρά του Ρούπελ τον Απρίλη του '41. Είναι τόσο πιστευτή, παραστατική και λεπτομερής η αφήγηση ώστε ο αναγνώστης έχει την αίσθηση ότι βρίσκεται εκεί - σφυρίζουν σφαίρες, πέφτουν οβίδες, βομβαρδίζουν αεροπλάνα, εκρήγνυνται χειροβομβίδες, ρίχνονται φωτοβολίδες, καταφθάνουν ενισχύσεις, σφυροκοπούν οι εχθροί, αντιστέκονται οι Ελληνες, στήνονται ενέδρες και στο τέλος ο Δαπόντε θα σώσει τη ζωή του Σαμαρά. Αλλα κεφάλαια με αξέχαστες σκηνές είναι το «Κι από κει στο Μπεχτσινάρι» καθώς και το τελευταίο «Μπουζούκι με περόνη». Πρόκειται για δύο τρελά γλέντια με ετερόκλητα στοιχεία (μπράβοι, μαυραγορίτες, ρουφιάνοι, μυλεργάτες, λαϊκάντζες, ένας τέως διευθυντής τράπεζας, ένας απόστρατος αξιωματικός, ένας παπάς) με κεντρικό πρόσωπο τον Τσιτσάνη που παίζει για την αντροπαρέα. Το κέφι, η έκσταση, ο χορός, το ποτό, οι εξομολογήσεις, το κουτσομπολιό, το ντουμάνιασμα έχουν ως επακόλουθο το ξέδομα, τη φυγή από τα όσα ζοφερά και ανήκουστα συμβαίνουν γύρω τους.

Ο Σκαμπαρδώνης αφηγείται την ιστορία του με εκπληκτική ωριμότητα και άνεση και μας δίνει εικόνες που νομίζεις ότι είναι βγαλμένες από ασπρόμαυρες ταινίες εποχής του ελληνικού κινηματογράφου. Χρησιμοποιώντας «φλας μπακ» μας δίνει κοντινά πλάνα των ηρώων του με εμμονή στη λεπτομέρεια. Ο έρωτας του Σαμαρά με την Εστρέα αποφεύγει τον ρομαντισμό διότι προέχει το χρέος: η αντίσταση. Σε κάποια στιγμή θα κάνουν έρωτα. Το υπόγειο κρησφύγετό τους όμως στο μαραγκούδικο δεν μετατρέπεται σε ερωτική φωλιά αλλά σε μια συμπαγή απειλή διαποτισμένη από τον τρόμο και τον θάνατο που παραμονεύει - την Εστρέα στο γκέτο της, τον Σαμαρά στο κάθε βήμα του εκτός ουζερί. Ο ερωτικός σπαραγμός τους δεν είναι απόλαυση αλλά ένας επιπλέον τρόμος. Και η Εστρέα δεν θα επιλέξει τον εύκολο δρόμο της φυγής στα βουνά για να γλιτώσει τη ζωή της, αλλά μένει με τους γονείς της και παίρνει μαζί τους το τρένο για την Πολωνία. Η μόνη τρυφερότητα που υπάρχει στη σχέση τους είναι όταν ο Σαμαράς θυμάται μετά από χρόνια την εποχή που πρωτογνώρισε την Εστρέα, στον κινηματογράφο «Απόλλων», στη Βασιλίσσης Ολγας, το απόγευμα μιας Κυριακής του Σεπτέμβρη του '40.

Η γοητευτική τοπογραφία της μεσοπολεμικής Θεσσαλονίκης υπάρχει ως φόντο των γεγονότων και μόνο στα «φλας μπακ» ζωντανεύει, η δε ρεαλιστική αφήγηση είναι διάσπαρτη από τα εφιαλτικά όνειρα, τις φαντασιώσεις και τους οραματισμούς του Σαμαρά ενώ όλοι οι ήρωες του Σκαμπαρδώνη, Ελληνες, Γερμανοί, Εβραίοι, πολιτοφύλακες, αντιστασιακοί, καταδότες, μαυραγορίτες, δεξιοί, αριστεροί είναι τραγικοί και σκληροί. Ολοι αναπνέουν τη φρίκη που τους περιβάλει. Στο Ουζερί Τσιτσάνης, ένα ιστορικό μυθιστόρημα σε ανελέητο ενεστώτα, όλα κινούνται μέσα στην αγριότητα της Ιστορίας, ενώ τα φρικώδη δρώμενα αντιδιαστέλλονται στην εσωτερίκευση του πόνου που βρίσκει λύτρωση στα ρεμπέτικα τραγούδια του Τσιτσάνη. Ο Σκαμπαρδώνης έγραψε ένα σκληρό μυθιστόρημα όπου αναπαριστά με αξιοθαύμαστο τρόπο ένα κομμάτι της ιστορίας της γενέτειράς του.

Ο κ. Ντίνος Σιώτης είναι εκδότης της λογοτεχνικής επιθεώρησης Mondo Greco. Από τις εκδόσεις Philos Press (Σάντα Ρόζα, Καλιφόρνια) κυκλοφορεί η ποιητική συλλογή του «Foreign Territory».


Το ΒΗΜΑ, 28/04/2002 , Σελ.: S16
Κωδικός άρθρου: B13549S161
ID: 245110